De NTR filmt in Saoedi-Arabië

In dat jaar bezetten radicale moslims de moskee van Mekka. De daders worden gestraft, maar het koningshuis van Saoedi-Arabië vat de ongehoorde actie op als een waarschuwing. Wil het land niet in handen vallen van strenge geestelijken, zoals datzelfde jaar in Iran gebeurde, dan moeten de religieuze wetten strikt  worden nageleefd.

'De veranderingen kwamen geleidelijk', vertelt journaliste Samar Fatany. Politiek analist Khaled Al Maeena spreekt over een 'zwarte wolk' rond 1980: '…de cultuur hield op, de muziek hield op…en het gat werd gevuld door religieuze extremisten.' Hij noemt het toegeven aan de fundamentalisten de grootste fout die is gemaakt in Saoedi-Arabië.

De aflevering over Saoedi-Arabië is de laatste in een 4-delige serie die zich concentreert op vier keerpunten in de geschiedenis van het Midden-Oosten.

In de televisieserie vertellen ooggetuigen en deskundigen over vier sleutelmomenten in de geschiedenis van het Midden-Oosten. De grote historische én emotionele betekenis van die momenten worden inzichtelijk en invoelbaar.

- 18 juli – Europese grenzen
- 25 juli – Joodse grenzen
- 1 aug – Arabische grenzen
- 8 aug – Islamitische grenzen

In aflevering 1 - Europese grenzen,  ligt de Arabische Opstand in 1916 onder de loep; Arabieren trekken samen met de Engelsen ten strijde tegen de Turken. Daarmee hopen ze een eigen zelfstandig Arabisch Rijk te kunnen vestigen. In Jordanië vinden Engelse archeologen resten van het slagveld, waar ook Lawrence of Arabia actief was.  Maar na WOI, als het Ottomaanse (Turkse) Rijk is ingestort, verdelen Engeland en Frankrijk het Midden-Oosten in invloedssferen. De droom van de Arabieren valt in duigen. 'Als het Westen zich er niet mee had bemoeid, was alles anders geweest', aldus Ewon Abu Tayyeh, kleindochter van een bedoeïenenleider.

Aflevering 2 - Joodse grenzen heeft 1948 als belangrijk keerpunt: de stichting van de staat Israël. Aanvankelijk steunen de Engelsen de Joodse wens om in Palestina (Brits Mandaatgebied) een eigen staat te stichten. Maar aan de vooravond van WOII krabbelen ze onder Palestijnse druk terug en houden Joodse immigranten tegen. Echt dramatisch wordt de situatie na 1945. Schepen mudvol met overlevenden van de Holocaust mogen de havens niet in. Joodse paramilitaire organisaties nemen de wapens op, zowel tegen de Engelsen als tegen de Palestijnen. 'We hadden een illegale wapenindustrie… ', aldus de Joodse strijder Yitzhak Arad, 'we moesten de lokale Arabieren bevechten anders hadden we de staat Israël niet kunnen stichten.'

Aflevering 3 - Arabische grenzen concentreert zich op 1956, de nationalisatie van het Suez-kanaal door president Nasser van Egypte. Het is een klap in het gezicht van de oude Westerse koloniale machten en een enorme opsteker voor het Arabische nationalisme. Nasser heeft ook een sociaal programma voor zijn eigen bevolking. Zo maakt hij een eind aan het grootgrondbezit en verdeelt het land onder de arme boeren. Tot op de dag van vandaag wordt Nasser door de plattelandsbevolking op handen gedragen, zo blijkt uit de uitzending. Maar hij is en blijft een dictator die uiteindelijk zijn hand overspeelt.

In Aflevering 4 – Islamitische grenzen staat 1979 centraal. In dat jaar komt na een revolutie in Iran ayatollah Khomeiny aan de macht en wordt het land een streng Islamitische Republiek. Ruim een half jaar later bezetten fanatieke moslims de heilige moskee van Mekka in Saoedi-Arabië. De daders worden bestraft maar het is het sein voor de overheid om de religieuze teugels aan te halen. Die overlevingsstrategie van het Saoedische koningshuis leidt ook tot steun aan jihadisten die in Afghanistan gaan vechten en daarmee uiteindelijk tot de creatie van Al Qaida.

Gezaghebbende kenners van de geschiedenis van het Midden-Oosten zetten de verhalen in een bredere context. Eugene Rogan (Historicus, hoogleraar Oxford en auteur van o.a. The Arabs: A History), Chams Eddine Zaougui (Arabist, auteur van o.a. Dictators. Een Arabische geschiedenisen columnist bij The New York Times) en Robert Lacey (auteur van o.a. Inside the Kingdom) laten welbespraakt en scherpzinnig hun licht schijnen op de ontwikkelingen.

Regie: Floris Jan van Luyn, Annegriet Wietsma
Research: Hasan Evrengün, Laila al-Zwaini, Annegriet Wietsma
Eindredactie: Karin van den Born

Interactieve webdoc
In het verlengde van de tv-serie heeft de NTR ook een interactieve webdoc gelanceerd: npofocus.nl/middenoosten.

Swipe door belangrijke sleutelmomenten, dwaal rond op de interactieve kaart en bekijk hoopvolle videoportretten van toekomstbouwers in het Midden-Oosten, gemaakt door verslaggever Hans Jaap Melissen. Met verrassende content, zoals het verhaal over de Arafat sjaal, het kaartspel met Saddam Hoessein of de glossy van IS.

'Hoop en Wanhoop in het Midden-Oosten', vanaf woensdag 18 juli om 21.15 uur op NPO 2.