Nieuwe docureeks 'Hier en Toen' brengt Belgische historische gebeurtenissen met impact op het heden
VRT CANVAS pakt dit voorjaar uit met een nieuwe historische reeks. Na jaren van langere reeksen rond hetzelfde thema, bieden we nu terug ruimte aan verhalen die zich in één of twee episodes laten vertellen.
'Hier en Toen' focust op verhalen uit de recente Belgische geschiedenis met een relevantie voor het heden. Met de reeks hopen de makers inzichten te bieden in historische processen die zich in onze maatschappij hebben afgespeeld en vaak nog niet helemaal zijn voltooid. De makers richten zich daarbij op zowel oorlogs-, maatschappij- als sociale geschiedenis. De reeks wil naast een geschiedenisvertelling ook een spiegel zijn: wie zijn we? Welke keuzes hebben we als maatschappij in het verleden gemaakt en wat zijn de gevolgen daarvan in het heden?
Het eerste seizoen van 'Hier en Toen' telt vijf afleveringen: de eerste aflevering onderzoekt samen met de para’s die dertig jaar geleden deelnamen aan de VN-vredesmissie in Somalië welke impact die zending heeft gehad op hun latere leven, de tweede aflevering brengt het verhaal van de Belgische ontsnappingslijn Comète, die tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven van honderden geallieerde piloten en soldaten redde, gevolgd door een aflevering over 40 jaar aidsbestrijding in België. Afsluiten doet de reeks met een tweeluik over spionage in het Brussel van tijdens de Koude Oorlog.
De documentaires van 'Hier en Toen' zijn niet vrijblijvend. De makers gaan op zoek naar thema’s die ook vandaag nog latent aanwezig zijn, en af en toe – soms onverwachts – aan de oppervlakte komen. Sinds de oorlog in Oekraïne duikt het thema van Russische spionage in Brussel met de regelmaat van de klok op, en ook andere grootmachten doen hun best om informatie te winnen in één van de belangrijkste diplomatieke steden ter wereld. De aftredende stafchef van het Belgisch leger heeft van mentaal welzijn bij militairen een speerpunt gemaakt, niet zelden keren militairen van missies terug met trauma’s die ze een leven lang zullen moeten dragen. Sinds geruime tijd worden er in alle steden verzetscafés georganiseerd. Het verzet krijgt na jaren van verwaarlozing weer erkenning en staat volop in de schijnwerpers. En aids is – in tegenstelling tot wat we zo graag willen denken – géén probleem uit het verleden.
Aflevering 1: Een jaar in Somalië
'Over gevoelens praten, dat werd daar gewoon niet gedaan. Iedereen hield zijn problemen voor zich en loste die zelf op, want als het bij Defensie uitkomt dat ge een probleem hebt, gaan ook uw collega’s u wantrouwen' (Belgische para die in Somalië op missie was)
Van het najaar van 1992 tot het najaar van 1993 namen iets meer dan 2500 Belgische militairen deel aan de VN-vredesmissie in Somalië. Het doel was om de verschillende bendes en milities te ontwapenen en te zorgen voor een veilig kader waarbinnen humanitaire hulp aan de bevolking kon worden verleend. Voor de Belgische para’s was het de eerste lange opdracht sinds de Korea-oorlog in 1950. In de praktijk bleek de missie een stuk complexer dan gedacht. De vaak jonge Belgische para’s, waaronder nog veel miliciens, kwamen er in omstandigheden terecht waar ze niet op waren voorbereid. De cultuurshock was gigantisch, de uitrusting ontoereikend, de klimatologische omstandigheden bikkelhard en de mentale begeleiding vrijwel onbestaande. De Rules of Engagement die de para’s meekregen als wettelijk kader waarbinnen ze moesten optreden waren mooi op papier, maar bleken in de praktijk niet altijd even bruikbaar. Geconfronteerd met de onoplosbaarheid van de situatie ter plaatse, vroegen velen zich af wat ze daar eigenlijk deden en wat de zin was van de risico’s die ze namen. Gedesillusioneerd keerden ze terug naar huis.
'Als ik terugdenk aan Somalië, is er niks zinvol waarop ik kan terugblikken. Van heel die missie, niks.' (Belgische para die in Somalië op missie was)
Eenmaal aangekomen in België, bleek de aanpassing aan de terugkeer naar het normale leven voor veel para’s moeilijker dan gedacht. Ze kregen hun verhalen niet verteld. Er werd verwacht dat ze de draad gewoon oppikten alsof er niets was gebeurd, psychologische nazorg was onbestaande.
'Als we mensen op missies sturen, moeten we ook mensen terug naar huis halen. En dat doe je niet alleen met een vliegtuig. Er is meer voor nodig om dat te doen. En als we dat niet doen, dan denk ik dat we die mensen in de steek laten.' (Belgische para die in Somalië op missie was)
In 1997 verschenen er foto’s en verhalen in de pers over wandaden uitgevoerd door para’s in Somalië. In de publieke opinie werd de para niet langer aanzien als een held, maar als een sadist en racist. De hele missie in Somalië kreeg een negatieve connotatie.
Nu, dertig jaar later, blikken vijf para’s, een psycholoog die erbij was en de commandant van de operatie terug op de missie die hun zo heeft getekend. Wat heeft het opgeleverd? Welke impact heeft Somalië gehad op hun latere leven? Hoe wisten ze hun trauma’s te verwerken?
'Onlangs heeft een pelotonscommandant zichzelf van het leven beroofd. Ik ben toen beginnen tellen hoeveel van ons al zelfmoord hadden gepleegd of waren gesneuveld. Ik ben de tel kwijt geraakt.' (Belgische para die in Somalië op missie was)
Sinds de missie in Somalië dertig jaar geleden, is er binnen Defensie veel veranderd. Er is een Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg opgericht, er wordt aan preventie en traumapsychologie gedaan. Militairen kunnen beroep doen op mentale hulp en ondersteuning. Een crisispsychologe van Defensie kadert hoe militairen vandaag veel meer beroep doen op die mentale begeleiding, psychologische hulp en traumaverwerking, maar erkent ook - ondanks alle inspanningen - dat mentaal welzijn een moeilijk te doorbreken taboe blijkt.
'Hier en Toen', vanaf woensdag 17 april om 21.20 uur op VRT CANVAS en VRT MAX.
