Zaterdag in 'Andere Tijden': Russische Oorlogsbruiden in Holland

Geboren onder Stalin en tewerkgesteld onder Hitler, bouwen ze na de oorlog in Nederland een nieuw  leven op. Terugkeer naar hun geboorteland en familie kan jarenlang niet. In Andere Tijden het aangrijpende verhaal van vier, ondertussen hoogbejaarde, Russische oorlogsbruiden.

'Huilen, huilen. O, wat hebben we gehuild. Verschrikkelijk', vertelt Nina Oolders over het afscheid van haar familie in 1942. Vijftien, zestien jaar oud zijn de vrouwen als ze vanaf het  voorjaar van 1942 in overvolle goederentreinen vanuit Rusland en de Oekraïne worden afgevoerd naar Nazi-Duitsland om daar te werken in de oorlogsindustrie: 'Het was alsof we kippen waren, of varkens. En onze ouders liepen erachteraan, te huilen en te schreeuwen', herinnert Nadeschda Dubbe zich.

Omdat de oorlogsindustrie op volle toeren draait, kampen de Duitsers met een gigantisch arbeidstekort. Daarom worden in totaal meer dan acht miljoen burgers uit heel Europa in Duitsland tewerkgesteld. Ongeveer drie miljoen van deze dwangarbeiders komen uit de Sovjet-Unie, waarvan bijna de helft vrouw is. Tania Swibben legt uit waarom ook zij gaat: 'Het was een bevel van de Duitsers. Als je het niet deed of probeerde onder te duiken, dan werden je ouders doodgeschoten. Ik was 16 jaar.'

Deze zogenaamde Ostarbeiterinnen hebben het slechter dan hun 'collega-dwangarbeiders' uit West-Europa. Ze krijgen nog minder en nog slechter voedsel, ontvangen alleen een zakcentje en zitten in eigen barakkenkampen, in de beginjaren volledig afgescheiden door prikkeldraad van hun lotgenoten. Contacten met Duitsers zijn verboden, daarom mogen ze niet in de tram, de bioscoop of winkels. Ze zijn verplicht het  wit/blauwe 'OST-embleem' op hun kleding te dragen. Nadja van Genen, op haar veertiende met haar moeder naar Duitsland getransporteerd, vertelt waarom: 'Wij mochten niet meedoen. Wij waren Russen, ze noemden ons Untervolk. Je bent niets waard. Je werd verkocht.'

Toch ontstaan ook onder dit soort moeilijke omstandigheden liefdesrelaties. Duizenden  Nederlandse jongens, in Duitsland werkzaam via de Arbeitseinsatz, worden verliefd op een Ostarbeiterin. Na de bevrijding besluiten ruim vierduizend meisjes niet terug te keren naar huis maar hun geliefde te volgen naar ons land. Ze zijn verliefd en hun eigen land is verwoest. Bovendien doen geruchten de ronde dat Sovjet-leider Josef Stalin teruggekeerde dwangarbeiders en concentratiekampgevangenen zwaar bestraft omdat ze voor de Duitsers hebben gewerkt. 'Misdadigers werden we genoemd. Landverraders', zegt Nadja van Genen. En dus besluiten ze in Nederland hun leven op te bouwen. Ze trouwen en stichten een gezin. Makkelijk is het leven in hun nieuwe vaderland niet altijd. En pas jaren na de dood van Josef Stalin in 1953 mogen ze voor het eerst naar huis voor familiebezoek. 

Regie: Annegriet Wietsma
Research: Carolien Brugsma

'Andere Tijden', zaterdag 13 februari om 21.20 uur bij de NTR op NPO  2.