Zaterdag in 'Andere Tijden': lang leve de NAM
Terwijl de NAM in Groningen het verwijt krijgt inwoners met aardbevingsschade als gevolg van de gaswinning niet of onvoldoende te compenseren, was dit in het oliedorp Schoonebeek nooit een probleem. Daar strooide het bedrijf met geld om de oliewinning mogelijk te maken.
Boer Henk Engberts is een van de inwoners van Schoonebeek die lang geprofiteerd heeft: 'Door de NAM is het dorp 'uit de kloeten' gekomen, zoals we dat hier zeggen.'
Als de Nederlandse Aardolie Maatschappij in 1947 begint met de oliewinning, is Schoonebeek nog een arm agrarisch dorp. De boerenbedrijfjes zijn klein, middenstand is er nauwelijks. Met de NAM komen ook de banen. Om het haar personeel naar de zin te maken, bouwt de NAM in korte tijd een uitgebreid netwerk van voorzieningen op. Hoogtepunt is De Boô, een luxe recreatiecentrum dat in 1951 opent. 'Dat was alleen toegankelijk voor NAM’mers, niet voor gewone Schoonebeekers', herinnert zich oud-NAM'mer Bertus Hilberts. 'En voor de burgemeester, de dierenarts en de dokter, daar werd wel een beetje onderscheid gemaakt. Dat zullen we nu niet meer accepteren, maar toen werd het gewoon geaccepteerd.'
Het aantal inwoners van Schoonebeek groeit gestaag. Hun inkomen ook. Indirect profiteert zo ook de middenstand van de komst van de NAM. Geert Rave, eigenaar van het taxibedrijf dat voor de NAM het vervoer regelt, is een van hen: 'De NAM was heer en meester en je moest altijd klaarstaan, maar we hebben er een goede boterham aan gehad.' De bakker, de slager, de plaatselijke kroeg, iedereen wordt er beter van. In de eerste decennia na de oorlog is op die manier ongeveer 75% van de inwoners direct of indirect betrokken bij de NAM.
Dat geldt ook voor de boeren. Niet zelden moet er op hun akkerland naar olie geboord worden en staan er jarenlang jaknikkers tussen de gewassen. De NAM betaalt ze hier goed voor. 'Wij hadden zeven jaknikkers', zegt Engberts, 'maar gedeeltelijk hoor, niet volledig. Als we zeven volledige putten gehad hadden, dan hadden we niet meer hoeven werken'. En ook bij schade door de oliewinning is de NAM niet zuinig. Als het dorp in november 1976 door een kapotte put onder de olie komt te zitten, wordt alles vergoed, van de radijsjes in de tuin tot de vloerbedekking in het huis.
Zo bouwt de NAM in Schoonebeek een goede reputatie op. 'Je was zo trots als een aap met zeven staarten om voor ze te werken', zegt oud-NAM-ingenieur Anne-Marie Oudejans nu nog. Ook bij het college van B&W ligt het bedrijf goed. Oud-burgemeester Maurits Schneemann: 'Als de NAM iets wilde, waar dan misschien wat milieujongens of wat landschapsenthousiasten tegen waren, dan was ik niet te kinderachtig om te zeggen 'nou, het spijt me, maar ik vind dit argument niet sterk genoeg om dit belang, ook voor de gemeente, te frustreren'.'
De gemeente krijgt namelijk veel geld, in de vorm van belastingen, van de NAM. Dit verandert als het Rijk begin jaren zestig de verdeelsleutel voor die belastingen verandert. Het geld gaat dan niet langer naar de gemeente-, maar naar de staatskas, net als de inkomsten uit de gaswinning. De NAM heeft Schoonebeek tot een van de rijkste gemeenten van het land gemaakt. En tot een van de meest van haar afhankelijke.
Regie: Femke Veltman
Research: Lizzy van Winsen
'Andere Tijden: Lang leve de NAM', zaterdag 4 februari om 21.20 uur bij de NTR op NPO 2.
