Deel 2 van Indië in oorlog in 'Andere Tijden'

Formeel heette de archipel nog Nederlands-Indië, maar in praktijk ontstond het begin van het onafhankelijke Indonesië. In maart 2017 is dat 75 jaar geleden en voor 'Andere Tijden' een aanleiding om een dubbele uitzending te maken over de veranderingen in de Indische samenleving ten tijde van de Japanse bezetting.

Over de Duitse bezetting van Nederland zijn op televisie vele verhalen verteld en er is over die tijd een genuanceerd, een 'grijs' beeld ontstaan. Over het dagelijks leven onder de bezetter, over sjoemelen en sjacheren om te overleven, over meewerken en saboteren, over angst en hoop. Over Indië zijn die verhalen veel minder verteld en nu het nog net kan, laat 'Andere Tijden' de Indische tieners van toen aan het woord.

Uitgangspunt van de uitzending is dat de bezetting een complete ommekeer van koloniale waarden betekende. De blanke bewoners verloren hun macht en werden in kampen geïnterneerd. De letterlijke ‘onderdanen’ van het rijk, de Indonesiërs, kregen een nieuwe positie, direct onder de heerschappij van de Japanse bezetter. De tieners die in 'Andere Tijden' vertellen over hun ervaringen horen tot de groep net onder de blanke top. Ze zijn Nederlands staatsburger, maar van gemengd bloed. De Japanse bezetter, niet gewend aan mensen met een diverse afstamming, besloot dat deze Indo’s gelijk waren aan de Indonesiërs en niet hoefden te worden geïnterneerd. Het ging om zo’n 200.000 mensen, driekwart van de Nederlandse staatsburgers. Hetzelfde gold ook voor ‘vreemde oosterlingen’, een benaming uit de Nederlandse wet voor Chinezen, Arabieren en andere niet-Europeanen. Voor het merendeel mensen die, in tegenstelling tot Indonesiërs, weinig sympathie konden opbrengen voor Japanse slogans als ‘Azië voor de Aziaten’. Al deze groepen zagen vaak met leedwezen hoe gaandeweg ‘Nederland’ letterlijk verdween uit het leven van ‘Indië’.

Het gebruik van het Nederlands in het openbaar werd verboden, scholen gingen dicht; de tieners van toen moesten zichzelf zien bezig te houden. Vaak had de familie ze hard nodig voor de klusjes die elke oorlogseconomie kenmerken: in de rij staan voor de distributie, zwarte handeltjes drijven, groenten verbouwen of babykleertjes breien voor de verkoop. De oudere meisjes moesten beducht zijn voor avances van Japanse militairen, de oudere jongens werden vaak onder druk gezet om te kiezen voor Japan en deel te nemen aan inheemse jeugdmilities die later de kern vormden van de Indonesische strijdgroepen voor de onafhankelijkheid.

De verhalen van de negentigers van nu, allen woonachtig in Nederland, worden afgewisseld met archiefbeelden uit de bezettingstijd. Er bestond destijds een wekelijks bioscoopjournaal, gemaakt door Indonesiërs onder Japanse supervisie, enigszins te vergelijken met het Polygoonjournaal onder Duits toezicht. Het is propaganda, maar de reportages over de gezonde dagelijkse ochtendgymnastiek op straat en de verplichte aanleg van groentetuintjes geven een aardige blik op het leven van alledag tijdens de bezetting en sluiten aan bij de ervaringen van de geïnterviewden.

'Andere Tijden', zaterdag 4 maart om 21.20 uur bij de NTR op NPO 2.